Piotr Firlej z Dąbrowicy herbu Lewart
Piotr Firlej z Dąbrowicy herbu Lewart był synem Mikołaja Firleja, hetmana wielkiego koronnego i Anny z Mieleckich.
W domu rodzinnym otrzymał staranne wykształcenie, które zapewne zostało uzupełnione przez studia zagraniczne, skoro Orzechowski (w swej Oratio in funere Sigismundi Jagiellonis) z roku 1548 charakteryzując senat polski wyróżnia Firleja obok J. Brudzewskiego jako "dwie gwiazdy w zygmuntowskim senacie błyszczące wszelką sławą filozofii i nauki".
Majątek, który odziedziczył po ojcu stanowić miał późniejszą świetność jego rozwiniętą przez jego syna, Mikołaja.
Znanym faktem z życia Firleja jest jego udział w wojnie z Moskwą, w której odznaczył się, występując jako dworzanin królewski w bitwie pod Orszą.
Kasztelan Chełmski
W roku 1527 Firlej mianowany został kasztelanem chełmskim. Od tej pory często występuje w komisjach królewskich, zwłaszcza przy rozgraniczeniu dóbr państwowych od prywatnych. Firlej cieszył się w senacie wielką powagą będąc darzonym przez króla wielkim zaufaniem. W roku 1528 król powołał Firleja na członka do korektury praw. Można przypuszczać, że data ta jest początkiem poważnej kariery politycznej Firleja. Będąc zaufanym króla i panów koronnych często udawał się w poselstwie do ziem zaprzyjaźnionych.
W roku 1531 udał się Firlej w poselstwie na sejm wileński z prośbą o pomoc dla Polaków w wojnie z wojskiem mołdawskim, do której się gotowano. Firlej, wierny dynastii regalista, czy to wykonując różne czynności komisarskie, czy też zasiadając na sejmach, bronił interesów króla i państwa. W działalności gospodarza dostrzegamy Firleja jako dobrego organizatora. Są ślady wskazujące na to, że Firlej prowadził w swych starostwach działalność gospodarczą na wielką skalę. Na przedmieściu Kazimierza wybudował wielki spichlerz, który król w roku 1535 zwolnił od sądownictwa miejskiego.
Prowadząc intensywną gospodarkę rolną, spławiał zboże Wisłą do Gdańska. W roku 1539 Firlej wziął w dożywotnią dzierżawę cła portowe i stację w Kazimierzu za opłatę 180 grzywien rocznie. Pozostawał w stosunkach z domem bankierskim Fuggerów w Augsburgu.
23 maja 1543
Inną stroną działalności Firleja była lokacja miast. W roku 1537 król zezwolił mu lokować miasto Janowiec w jego wsi Serokomli nad Wisłą. 23 maja 1543 roku król nadał mu przywilej na założenie miasta Lewartowa, na gruncie wsi Szczekarkowa i Łucki, sławnego później ośrodka ruchu reformacyjnego.
Pobierz opracowanie dotyczące potwierdzenia nadania praw miejskich >>>
Według świadectwa Paprockiego, Firlej "rzemieślniki ubogie, potrzebujące wspomożenia, zakładał", a że istotnie otaczał troskliwą opieką ludność wiejską i miejską, dowodzi m.in. nobilitacja za jego protekcją w roku 1531 mieszczanina Macieja ze Lwowa, przyjętego do herbu Lewart, uzyskanie przez Firleja u króla w roku 1543 przywileju dla mieszczan w Stężycy, zwalniającego ich od ceł w całej Polsce i przyznającego im różne prerogatywy gospodarcze.
Firlej był wielkim miłośnikiem architektury. Idąc za przykładem króla wybudował w Janowcu nad Wisłą i w Lewartowie dwa okazałe zamki w stylu renesansowym.
Zamek w Lewartowie, położony wśród ogrodów urządzonych w stylu włoskim należał do wspanialszych zabytków architektury renesansowej i budził wielki podziw u współczesnych.
Rozmach budowlany Firleja nie ograniczał się tylko do budowli świeckich. Okolski - mający dostęp do archiwum rodzinnego Firlejów - twierdził, że Firlej wybudował (względnie uposażył) dwadzieścia kościołów (o tej stronie jego działalności wspomina również napis nagrobny).
Działalność kulturalna i gospodarcza Firleja zbliżyła go do królowej Bony, która darzyła go szczególnymi względami. 17.X.1535 "ad intercessionem reginae Bonae" mianowany kasztelanem bieckim, już w miesiąc później posunął się na kasztelanię wiślicką, w roku 1538 został wojewodą lubelskim, wreszcie po śmierci S. Odrowąża ze Sprowy, otrzymał 15.IV.1545 roku godność wojewody ruskiego.
Szczupłe przekazy źródłowe nie pozwalają nam ocenić roli Firleja w życiu politycznym i umysłowym złotego wieku, chociaż jeszcze za Paprockiego "wiele o nim pamięć ludzka mówiła" i "różne skrypta wspominały".
Pilny uczestnik sejmów, niewątpliwie regalista, w dobie burzy o małżeństwo króla z Barbarą Radziwiłłówną stanął po stronie tych, którzy byli "pro rege" i razem z małżonką i oddanymi królowi senatorami pierwszy witał Barbarę przybywającą w roku 1548 z Litwy w Łukowie.
Cieszył się przeto Firlej wielkim zaufaniem króla Zygmunta Augusta, jak dowodzi tego jego udział w uśmierzaniu niepokojów w Prusach.
Człowiek o tak wysokiej kulturze umysłowej, który - jak powiada Paprocki - "uczone ludzie poważał", nie mógł pozostać obojętny wobec nowych prądów religijnych. Są ślady, że interesował się ruchem reformacyjnym. Pomimo tego Firlej do końca pozostał wierny katolicyzmowi.
Zmarł 1.IX.1553 roku; pochowano go w grobowcu rodzinnym w kościele Dominikanów pod wezwaniem św. Stanisława w Lublinie, obok ojca i brata, którym wzniósł piękny renesansowy grobowiec. Napis nagrobny ułożył mu jego przyjaciel, poeta P. Roizjusz.